Жобаның жетекшісі: Данибекова Эльвира Темиргалиевна
PhD, Архитектура мектебінің қауымдастырылған профессор-зерттеушісі
https://orcid.org/0000-0003-4421-9875
e.danibekova@kazgasa.kz

Тәуелсіз Қазақстан сәулетінің орнықты даму факторы ретінде

Жоба орындалу мерзімі: 2023-2025
Басым бағыт:Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар саласындағы зерттеулер. Ішкі басымдық: Гуманитарлық ғылымдар саласындағы іргелі, қолданбалы және пәнаралық зерттеулер.
Тіркеу нөмірі және келісімшарт күні: Келісімшарт № 360/23-2Б, «03» тамыз 2023 ж.
Жобаның өзектілігі: Қазақстан архитектурасының өңірлік бірегейлікке негізделген тұрақты дамуы елдің шығармашылық, мәдени, техникалық және экономикалық ресурстарын қамтитын кешенді тәсілді талап етеді. Қазіргі жаһандану дәуірінде ұлттық архитектуралық ерекшеліктер біртіндеп жоғалып, бұл азаматтардың өзіндік идентификациясына және Қазақстанның халықаралық имиджіне әсер етеді. Бұл мәселені шешу үшін Қазақстанда отандық және халықаралық сәулетшілер жүзеге асырып жатқан ғылыми зерттеулер мен практикалық жобалардың нәтижелерін талдап, қорытындылау маңызды. Мұндай талдау табиғи, климаттық, тарихи, мәдени, әлеуметтік-саяси және экономикалық жағдайларды ескере отырып, қазақстандық архитектураның өңірлік бірегейлігін сақтай отырып тұрақты даму жолдарын анықтауға көмектеседі.
Жобаның мақсаты: Аймақтық бірегейлік факторы негізінде жаһандану үдерістері контекстінде Тәуелсіз Қазақстан сәулетінің орнықты даму жолдарын анықтау.

Жобаның міндеттері:

• Қазақстан архитектурасындағы өңірлік бірегейлікті түсіндіру мәселесінің ерекшеліктерін анықтау және оның белгілері мен сипаттамалық ерекшеліктерін тарихи ретроспективада жүйелеу.
• Қазақстан сәулетінің тарихи қалыптасуына тарих, дәстүр, мәдениет, өнер, тұрмыс, әлеуметтік-саяси және экономикалық деңгейдің әсерін зерттеу;
• Қазақстан сәулетінің қазіргі дамуында орнықты даму және аймақтық бірегейлік мәселелерін кәсіби сәулетшілер мен қоғам тарапынан қабылдау деңгейін анықтау үшін әлеуметтанулық сауалнама жүргізу;
• сәулет формалары мен кеңістіктік ортаның қалыптасу көздерін, аймақтық бірегейліктің негізгі факторлары мен қағидаларын анықтау;
• аймақтық бірегейлікке негізделген сәулеттік бейнелерді қалыптастыру бойынша жобалау тәжірибесіне енгізуге арналған ұсыныстарды әзірлеу;
• жоба нәтижелерін «Сәулет» бағыты бойынша ғылыми-зерттеу және білім беру бағдарламаларына енгізу.

Зерттеу тобының құрамы:

1. Данибекова Эльвира Темиргалиевна – PhD, жоба жетекшісі, https://orcid.org/0000-0003-4421-9875, Scopus ID: 0000-0003-4421-9875
2. Абдрасилова Гульнара Сейдахметовна – сәулет докторы, профессор, бас ғылыми қызметкер, https://orcid.org/0000-0002-3828-9220, Scopus ID: 57191898286
3. Туякаева Айнагуль Кайырбаевна — сәулет кандидаты, аға ғылыми қызметкер, https://orcid.org/0000-0002-6470-7975, Scopus ID: 57201188640
4. Рахимжан Ляйля Шаймерденовна — сәулет кандидаты, ғылыми қызметкер, https://orcid.org/0000-0002-8022-2935
5. Камалова Гульнара Мамырбековна — сәулет кандидаты, ғылыми қызметкер, https://orcid.org/0000-0001-5544-0511
6. Сыздыкова Аружан Серикқызы – магистр, кіші ғылыми қызметкер, https://orcid.org/0009-0003-9607-795X
7. Адильбай Гульмира Ерланқызы — магистр, кіші ғылыми қызметкер, https://orcid.org/0009-0002-3461-365X
8. Алибаева Салима Данияровна, магистрант Марх -24-1 (ғылыми-педагогикалық), техник
9. Альякпарова Айгуль Саяшевна – бухгалтер-экономист

Күтілетін нәтижелер (жобаны іске асыру кезеңіне байланысты):

• зерттеу нәтижелері аймақтық бірегейлікті ескере отырып, елді мекендердің материалдық-кеңістіктік ортасын қалыптастыру әдістемесі мен әдіснамасын әзірлеу түрінде жобалау тәжірибесіне енгізіледі;
• жаһандану жағдайында Қазақстан сәулетінің аймақтық бірегейлігі әдіснамасы және аймақтық сипаттағы сәулеттік элементтерді қолдану әдістері негізделеді;
• Қазақстан сәулетінде аймақтық бірегейлікті ескеретін елді мекендердің материалдық-кеңістіктік ортасын қалыптастыру принциптері әзірленеді. Қазақстанның табиғи-климаттық, тарихи-мәдени, әлеуметтік-саяси және экономикалық контекстін ескере отырып, өңірлік бірегейлікке негізделген елді мекендердің материалдық-кеңістіктік ортасын қалыптастыру қағидаларын және архитектурада жергілікті әрі жаһандық факторларға сүйенген өңірлік сипаттағы элементтерді қолдану тәсілдерін қамтитын практикалық ұсынымдар әзірленеді;
• шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда мақалалар жариялау: Social Science Citation Index және (немесе) Web of Science базасында индекстелетін және (немесе) Scopus базасында CiteScore процентилі кемінде 35 (отыз бес) болатын рецензияланатын ғылыми басылымда кемінде 1 (бір) мақала жарияланады;
• 1 (бір) монография дайындалып, жарыққа шығады;
• қазіргі Қазақстанның табиғи-климаттық, тарихи-мәдени, әлеуметтік-саяси және экономикалық контекстін ескере отырып, елді мекендердің материалдық-кеңістіктік ортасын қалыптастыру әдіснамасы мен әдістемесін әзірлеу бойынша ұсыныстар жасалады;

Жүргізілген зерттеулер келесі аспектілерге ықпал етеді:

1) Өңірлік бірегейлікті ескере отырып, елді мекендердің материалдық-кеңістіктік ортасын әзірлеу бойынша ғылыми-әдістемелік ұсыныстар түрінде нақты жобалау тәжірибесіне енгізу. Әрбір күтілетін нәтиженің мақсатты тұтынушылары: сәулетшілер, өнертанушылар, сәулет мұрасын реставраторлар, қала құрылысшылары, дизайнерлер, құрылысшылар;

2) негізгі ғылыми бағыттың дамуына ықпал етіп, оны ғылыми қызметке, «Сәулет» бағыты бойынша білім беру бағдарламаларына енгізу;

3) Жобаның нәтижелерінің әлеуметтік, экономикалық және экологиялық әсері арқылы:
   — ел азаматтарының рухани және қоғамдық санасының өсуі, ұлттық өзіндік сана-сезімнің материалдық үлесін қалыптастыру;
   — сәулеттегі бірегейлікті қалыптастыру және Қазақстанның халықаралық мәртебесін арттыру;
   — туризмге деген қызығушылықты арттыру және Қазақстан экономикасына инвесторларды тарту.

Алынған нәтижелер:

Жоба аясында жарияланған ғылыми мақалалар тізімі, DOI (сілтемелерімен);
— Абдрасилова Г.С. «Шөлді аудандарындағы сәулеттің тұрақтылығы: заманауи тенденциялар». ҚазБСҚА Хабаршысы, 2023, №3 (89), 6-21 б. https://doi.org/10.51488/1680-080X/2023.3-01
— Туякаева А.К., Данибекова Э.Т., Абдрасилова Г.С., Онищенко Ю.В. «Қарағанды қаласының 1930-1990 жж. тұрғын үй құрылысы сәулетінің өңірлік ерекшеліктері» ҚазБСҚА Хабаршысы, №4(90), 2023, с. 62-76 https://doi.org/10.51488/1680-080X/2023.4-05
— Абдрасилова Г.С., Данибекова Э.Т., Туякаева А.К., Сыздыкова А.С. «ХХ ғасырдағы Алматы сәулет өнері: мәдени бірегейлікті іздену жолында» ҚазБСҚА Хабаршысы, 2024, №4 (94), 8-23 б. https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.4-01
Өткізілген іс-шаралар (конференция, семинар және т.б.) туралы қысқаша ақпарат.
— 13.06.2024 ж. Сәулет факультетінің ғылыми семинарында «Тәуелсіз Қазақстан жағдайында сәулет аймақтық белгілерін қалыптастыру факторлары» тақырыбында аралық нәтижелер талқыланды. Гранттық жобаның жетекшісі мен ғылыми қызметкерлері баяндама жасады: Данибекова Э.Т., Абдрасилова Г.С., Рахимжан Л.Ш., Камалова Г.М. Сәулет факультетінің Instagram сілтемесі: https://www.instagram.com/reel/C8YgN5FopSv/?igsh=bGViZ2ZwZmNxbWRw
ХББК сайтының сілтемесі:   https://mok.edu.kz/2024/06/19/Научный-семинар-Факторы-формирован/
— «Қазақстанның материалдық мәдениет ескерткіштерінің жағдайын мониторингтеу, оның ішінде табиғи-климаттық жағдайлардың әсері» ғылыми-тәжірибелік семинары ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі Мәдениет комитетінің тапсырмасын орындау және ИРН АР 19680138 жобасы аясында өткізілді. Өткізу мерзімі: 2-3 мамыр 2024 ж.м
— Зерттеудің аралық нәтижелері халықаралық конференцияларда баяндалды (Баку, 2023; Флоренция, 2023; Краков, 2024; Ченстохова, 2024; Флоренция, 2024).
— Зерттеу нәтижелері оқу үдерісіне енгізілді:
«Жаһандану және Қазақстанның өңірлік сәулетінің мәселелері» лекциялық курсына (білім беру бағдарламасы 8D07311 – Докторантура, Күзгі семестр — 2023 ж., Көктемгі семестр — 2024 ж.);
2-курс студенттеріне арналған дәрістерге (білім беру бағдарламасы 6B07311 – Бакалавриат, 26.02.2024, 27.02.2024), Өндірістік практика 1 аясындағы оқу бағдарламасына.
 — зерттеу нәтижелері отандық және шетелдік ғылыми-тәжірибелік басылымдарда жариялау, сондай-ақ республикалық және халықаралық конференциялар, семинарларда баяндама жасау арқылы таратылды. Сонымен қатар, олар Халықаралық білім беру корпорациясының ресми сайтында, әлеуметтік желілерде, Қазақстан Республикасының Сәулетшілер одағының дайджестінде жарияланды.

Жобаның жетекшісі: Құлтаева Шынар Мәлікқызы
PhD, Инженерия мектебінің қауымдастырылған профессоры
https://orcid.org/0000-0002-2409-1184
sh.kultayeva@mok.kz

Жоба тақырыбының атауы: АР19174518 «Кремний карбиді негізіндегі кеуекті керамиканың электрлік, термиялық және механикалық қасиеттерін зерттеу»
Жоба орындалу мерзімі: 2023-2025
Басым бағыт: «Геология, минералдық және көмірсутектік шикізатты өндіру және қайта өңдеу, жаңа материалдар, технологиялар, қауіпсіз өнімдер мен конструкциялар»
Тіркеу нөмірі және келісімшарт күні: 0123РК00640 / 17.05.2023ж. Келісім шарт №160 ЖҒ-4
Жоба өзектілігі: Соңғы бірнеше жылда COVID-19 және SARS-COV-2 сияқты өте жұқпалы вирустық инфекциялар бүкіл әлемде күрделі медициналық проблемаларды тудырды. Әдетте, бұл жұқпалы вирустар ауа тамшылары арқылы таралады, вирустық бөлшектер үлкен тыныс алу тамшыларынан кіші аэрозольдерге дейін өзгереді. Кейбір ұсақ жұқпалы бөлшектер ауада қалып, жабық кешендерде жиналуы мүмкін болғандықтан, жақсы ауа тазарту жүйесі қажет. Бұл әсіресе адамдар көп жиналатын жабық кеңістіктерге қатысты. Мысалы, метро мен ауруханаларда. Қыздырылған сүзгілер ластанған ауаны тазартудың ең тиімді құралдарының бірі болып саналады, өйткені олар мұндай вирустарды жоя алады.
Жоба мақсаты: Кремний карбид негізіндегі кеуекті керамиканың электрлік, термиялық және механикалық қасиеттерін зерттеу, кремний карбид негізіндегі кеуекті керамиканың электр және жылу өткізгіштігі мен кеуектілігін реттеудің, сонымен қатар беріктігін жақсартудың жаңа жолдарын жете зерттеу.

Жоба міндеттері:

• Аргон немесе азот ортасында жоғары температурада пісіру арқылы β-SiC субмикрон ұнтағы мен құрбандық үлгісі ретінде полимерлі микросферадан жасалған жаңа кеуекті керамиканың механикалық және термофизикалық қасиеттерін зерттеу.
• Кеуекті керамиканың электр өткізгіштік пен кеуектілік, және жылу өткізгіштік пен кеуектілік арасындағы байланысты зерттеу
• Кеуектіліктің, легирлеуші қоспалардың, атмосфераның және пісіру температурасының кеуекті керамиканың политип құрамына, микроқұрылымына және инженерлік қасиеттеріне әсерін талдау.
• Кеуектілікті саралау, легирлеуші қоспалардың түрін және олардың концентрациясын ақылға қонымды таңдауды қамтамасыз ету және пісіру атмосферасын бақылау арқылы кеуекті керамиканың электрлік, термиялық және механикалық қасиеттерін кең ауқымда бақылаудың тиімді әдістерін әзірлеу.

Зерттеу тобының құрамы: —

1.  Құлтаева Шынар Мәлікқызы – Материалтану ғылымарының PhD, Ғылыми жетекші, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2409-1184, Scopus ID: 57211393165

Күтілетін нәтижелер:

• Кеуекті керамиканың микроқұрылымының дамуын неғұрлым тиімді бақылауды қамтамасыз ететін 3С және 6Н кристалды фазаларды тұрақтандыру жолдары айқындалатын болады.
• Кеуекті керамиканың электрлік, термиялық және механикалық қасиеттерін кең ауқымда реттеудің тиімді әдістері әзірленетін болады.
• Кеуекті керамикасының жоғары беріктігін қамтамасыз етудің жаңа әдістері әзірленеді.
• Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша алғашқы үш квартиліне кіретін немесе Scopus дерекқорында cite Score бойынша кемінде 50 процентилі бар журналдарында кемінде 2 (екі) мақала жарияланатын болады.
• Қазақстан Республикасы жоғары білім және ғылым министрлігінің білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету Комитеті ұсынған шетелдік немесе отандық басылымда рецензияланатын кемінде 4 (төрт) мақала немесе шолулар жарияланатын болады.
• 1 (бір) монография дайындалып, шығарылады.
• Пайдалы модельге өтініш беріледі.

Алынған нәтижелер;

• «MECHANICAL PROPERTIES OF POROUS SILICON CARBIDE CE-RAMICS: A REVIEW» атты шолу мақаласы Қазақстан Республикасының МНВО КОКСНВО ұсынған отандық басылымда жарияланды, журнал Вестник КазГАСА №2(92) 2024, 108-121. https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.2-08;
• «TUNING THE THERMAL CONDUCTIVITY OF PO-ROUS SILICON CARBIDE CERAMICS: A REVIEW» атты шолу мақаласы Қазақстан Республикасының МНВО КОКСНВО ұсынған отандық басылымда жарияланды, журнал Вестник КазГАСА, 3(93) (2024) 160-171, https://doi.org/10.51488/1680-080X/2024.4-15;
• Подана 1 (одна) заявка для подачи на полезную модель РК «Высокоэффективная пористая керамическая струк-тура на основе карбида кремния для фильтрации возду-ха в помещениях», Заявка № 331055;

Молдамұратов Жанғазы Нұржанұлы
https://orcid.org/0000-0002-4573-1179
PhD, қауымдастырылған профессор, құрылыс мектебінің зерттеуші профессоры
zh.moldamuratov@mok.kz

Соңғы 15-20 жыл ішінде елдің құрғақ аймағында гидромелиорациялық жүйелерді пайдалану саласындағы істердің жай-күйін талдау осы саладағы жағымсыз құбылыстарға және оның артта қалуына әкеп соқтырған бірқатар мән-жайлар мен факторларды анықтады. Суды тұрақты пайдалануға экономика салалары мен халықтың қажеттіліктерін сумен оңтайлы қанағаттандыру арқылы қол жеткізіледі. Өзендер бассейндерінің су-ресурстық әлеуетін пайдаланудың тиімді негіздемесі жалпы жүйелік экологиялық-шаруашылық критерийлерге негізделген. Бұл күрделі мәселені шешу көпжақты тәуекелдерді қамтиды: табиғи және антропогендік факторлар, суды тұтынудың үздіксіз және негізсіз өсуі және су көздерінің ластануы. Қолданыстағы гидромелиорациялық жүйелерді Статистикалық зерттеу көрсеткендей, шығыны 10 м3/с-тан 20 м3/с-қа дейінгі шаруашылықаралық және шаруашылықішілік желілер арналарының ұзындығы арналардың жалпы ұзындығының 98,5% -., ал жер арнасындағы арналардың ұзындығы 84,9% -., гидромелиорациялық жүйелерді салудың жалпы құнынан арналар бойынша жұмыстар құнының 65,5% — при құрайды. Қазақстанның гидромелиоративтік жүйелерінің көпшілігі үшін су алу шөгінділердің едәуір мөлшерін тасымалдайтын тау және тау бөктеріндегі өзендерден жүргізіледі, бұл арналық деформациялардың дамуына және арналардың өткізу қабілетінің төмендеуіне әкеледі. Соңғы 20 жылда Гидротехникалық құрылыстарды пайдалану кезінде көптеген адамдар өздерінің жобалық сенімділігін жоғалтты және нақты экологиялық және әлеуметтік қауіп төндіреді. Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені әлеуетінің гидромелиоративтік құрамдас бөлігін қалпына келтіру суару желісінің негізгі элементі – Гидротехникалық құрылыстарды реконструкциялау, жаңғырту және салу қажеттілігімен тікелей байланысты. Жобаның мақсаты-гидромелиорациялық жүйелердің арналарын тазарту, реконструкциялау және жаңғырту бойынша тиімді кешенді технологиялық шешімдерді ғылыми негіздеу және әзірлеу. Жобаның міндеттері: 1. Жер арналарының каналдардың нанотранспорттық қабілетіне эксплуатациялық факторлардың әсерін зерттеу. 2. Қазақстан Республикасының оңтүстігіндегі суару арналарының конструктивтік ерекшеліктері мен статистикалық параметрлерін және олардың машиналар мен механизмдерді іріктеу шарттарына әсерін жүйелеу. 3. Параболалық профильдегі суару арналарының беткейлерінің тұрақтылығын зерттеу. 4. Арналар қимасының ең тиімді бейінін қалыптастырудың әдіснамалық тәсілдерін әзірлеу. 5. Гидромелиорациялық жүйелер арналары жұмысының пайдалану сенімділігін қамтамасыз ету үшін конструктивті және технологиялық шешімдерді әзірлеу. Жобаның күтілетін нәтижелері: 1. Суару арналары жұмыстарының жобалық көрсеткіштерін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін оңтайлы іс-шаралар әзірленеді және ұсынылады. 2. Нано тасымалдау қабілеті жоғары арналарды тиімді пайдалану критерийлері айқындалатын болады. 3. Арнаның ең тиімді қимасының негізгі параметрлері мен көрсеткіштері тұжырымдалады. 4. Гидромелиорациялық жүйенің қолданыстағы арналарының пайдалану сипаттамаларын жақсарту бойынша инженерлік-техникалық ұсынымдар әзірленетін болады. 5. Web of Science дерекқорында импакт — фактор бойынша алғашқы үш квартилдің журналдарында кемінде 2 (екі) мақала жарияланады немесе Scopus дерекқорында cite Score бойынша кемінде 50 процентилі болады. 6. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету Комитеті ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 4 (төрт) мақала немесе шолулар жарияланатын болады. 7. Пайдалы модельге 2 (екі) авторлық куәлік алынады. 8. 1 (бір) монография және 1 (бір) оқу құралы дайындалып, шығарылады.

Мақалалар

1. COMPARATIVE ANALYSIS OF THE EFFICIENCY OF PARABOLIC AND TRAPEZOIDAL SECTIONS IN IRRIGATION CANALS
2. CROSS-SECTION CHANNELS OF HYDRAULICALLY AND STATICALLY STABLE SHAPE
3. Experimental study of asphalt concrete as the optimal material for lining irrigation canals
4. EXPERIMENTAL STUDY OF THE EFFECT OF SURFACTANTS AND WATER-CEMENT RATIO ON ABRASION RESISTANCE OF HYDRAULIC CONCRETES
5. Irrigation channel lining using shotcrete with additives
6. Polymer concrete production technology with improved characteristics based on furfural for use in hydraulic engineering construction
7. SELECTION OF THE OPTIMAL MACHINERY COMPLEX FOR CONSTRUCTING IRRIGATION CANALS WITH A PARABOLIC PROFILE
8. ВЛИЯНИЕ ПОВЕРХНОСТНО-АКТИВНЫХ ВЕЩЕСТВ НА СОПРОТИВЛЯЕМОСТЬ АБРАЗИВНОМУ ИСТИРАНИЮ ГИДРОТЕХНИЧЕСКИХ БЕТОНОВ
9. НАТУРНОЕ ОБСЛЕДОВАНИЕ ТЕХНИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ ОБЛИЦОВАННЫХ МЕЖХОЗЯЙСТВЕННЫХ КАНАЛОВ 

Патенттер

1. ӨЗГЕРМЕЛІ БИІКТІКТЕГІ ТӨМЕНГІ ТАБАЛДЫРЫҒЫ БАР БӨГЕТСІЗ СУ ҚАБЫЛДАУ ҚҰРЫЛҒЫСЫ
2. ТӨМЕНГІ ТАБАЛДЫРЫҒЫ ЖӘНЕ БӨЛГІШ ҚАБЫРҒАСЫ БАР КӨП ТРАНШЕЯЛЫ ҚҰМ-ҚИЫРШЫҚТАС ТҰНДЫРҒЫШ
3. ТӨМЕНГІ БАҒЫТТАУШЫ ТАБАЛДЫРЫҚТАРЫ БАР БӨГЕТТІ СУ ҚАБЫЛДАУ ҚҰРЫЛҒЫСЫ
4. ТАБАЛДЫРЫҒЫ БАР СЕЛ ӨТКІЗУ ҚҰРЫЛЫСЫ

 

                 

Статьи

1. COMPARATIVE ANALYSIS OF THE EFFICIENCY OF PARABOLIC AND TRAPEZOIDAL SECTIONS IN IRRIGATION CANALS
2. CROSS-SECTION CHANNELS OF HYDRAULICALLY AND STATICALLY STABLE SHAPE
3. Experimental study of asphalt concrete as the optimal material for lining irrigation canals
4. EXPERIMENTAL STUDY OF THE EFFECT OF SURFACTANTS AND WATER-CEMENT RATIO ON ABRASION RESISTANCE OF HYDRAULIC CONCRETES
5. Irrigation channel lining using shotcrete with additives
6. Polymer concrete production technology with improved characteristics based on furfural for use in hydraulic engineering construction
7. SELECTION OF THE OPTIMAL MACHINERY COMPLEX FOR CONSTRUCTING IRRIGATION CANALS WITH A PARABOLIC PROFILE
8. ВЛИЯНИЕ ПОВЕРХНОСТНО-АКТИВНЫХ ВЕЩЕСТВ НА СОПРОТИВЛЯЕМОСТЬ АБРАЗИВНОМУ ИСТИРАНИЮ ГИДРОТЕХНИЧЕСКИХ БЕТОНОВ
9. НАТУРНОЕ ОБСЛЕДОВАНИЕ ТЕХНИЧЕСКОГО СОСТОЯНИЯ ОБЛИЦОВАННЫХ МЕЖХОЗЯЙСТВЕННЫХ КАНАЛОВ

Патенты

1. БЕСПЛОТИННЫЙ ВОДОЗАБОР С ДОННЫМ ПОРОГОМ ПЕРЕМЕННОЙ ВЫСОТЫ
2. МНОГОТРАНШЕЙНАЯ ПЕСКОГРАВИЕЛОВКА С ДОННЫМ ПОРОГОМ И РАЗДЕЛЬНОЙ СТЕНКОЙ
3. ПЛОТИННЫЙ ВОДОЗАБОР С ДОННЫМИ НАПРАВЛЯЮЩИМИ ПОРОГАМИ
4. СЕЛЕПРОПУСКНОЕ СООРУЖЕНИЕ С ПОРОГОМ

 

 

Жоба жетекшісі: Ормаханова Енлик Нурлановна
PhD, КАУ-дың қауымдастырылған профессоры
https://orcid.org/0000-0001-8319-4469
e.ormakhanova@mok.kz

Жоба тақырыбының атауы: АР19175597 «Қазақстанның медиадискурсында «Digital conversation» (цифрлық сұхбат) әдістерін әзірлеу»
Жоба орындалу мерзімі: 2023-2025
Басым бағыт: цифрлық медиадискурс
Тіркеу нөмірі және келісімшарт күні: 160 ЖҒ4 17 мамыр 2023 ж
Жоба өзектілігі: Әлеуметтік желілер тілдің құрылымы мен сөздік қорына әсер ететін арнайы қарым-қатынас жағдайларын жасайды.Технологиялар, идеялар мен шешімдер барлық қоғамдық салаларға еніп, шындыққа әсер етіп, оны өзгертіп, жаңа медиа кеңістікті қалыптастырады. Осыған байланысты бұл процестерді, оның ішінде медиа дискурста көрініс табатын азаматтық журналистика арқылы реттеу ерекше маңызды болып көрінеді. БАҚ-тың дәстүрлі нысандары қоғамдық диалогтың инновациялық түрін қалыптастыру үшін қолданылатын «цифрлық сөйлесу» элементтері бар дискурспен ауыстырылуда. Азаматтардың өзін-өзі ұйымдастыруға қатысуы қоғамдық-саяси процестерді медиациялау және оның интерактивті медиа ортадағы ерекшеліктері тұрғысынан қарастырылады. Қазақ блогосферасын зерттеу коммуникацияның интерактивті түрлері «азаматтық журналистиканың» әртүрлі формаларын дамытудың ең үлкен әлеуетін білдіретінін көрсетті. Қазақстанның қоғамдық-саяси тақырыптардағы медиадискурсы сөйлеу құрылымдарын ашық анықтау фонында перлокациялық әсерге жету үшін манипуляция құралдары арқылы аудиторияға манипуляциялық әсер ету мүмкіндігіне ие.
Жоба мақсаты: Қазақстанның медиа дискурсындағы «цифрлық сөйлесудің» жаңа әдістерін ғылыми негіздеу және әзірлеу.

Жоба міндеттері:

• Жалпы медиа дискурстың сөйлеу ерекшеліктерін және оның әртүрлі интернет-платформалардағы (блогтар, чаттар, форумдар) ерекшелігін зерттеу.
• «Сандық сөйлесу» әдістерін қолдану арқылы Қазақстанның әлеуметтік және қоғамдық медиа дискурсындағы бейвербалды коммуникацияны зерттеу.
• Отандық медиа дискурста «цифрлық сөйлесуді» қолданудың әдістемелік әдістерін әзірлеу.
• Қоғам мен билік арасындағы диалогты орнату мақсатында қазақ блогосферасының медиа-дискурсындағы коммуникациялық стратегияларды әзірлеу.
• Түрлі медиа платформалар үшін «цифрлық сөйлесуді» пайдалану мақсатында медиа құрылысты дамыту.
• Берілген тапсырмаларды орындау интернет-платформаларды қолданушылардың дискурс мысалында теориялық және эксперименттік зерттеулер жүргізу, сондай-ақ YouTube желісіндегі «Жаңа ой» жобасының кейіпкерлерінен сұхбат алу арқылы жүзеге асырылады.

Зерттеу тобының құрамы:

1. Ормаханова Еңлік Нұрланқызы – жобаның ғылыми жетекшісі, «Лингвистика» мамандығы бойынша PhD, https://orcid.org/0000-0001-8319-4469, Researcher Scopus ID: 56610254300
2. Базарбаева Зейнеп Муслимовна — ғылыми консультант, ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, А. Байтұрсынов атындағы Тілбілімі институтының профессоры, https://orcid.org/0000-0003-1141-1027, Researcher Scopus ID: 56195378100

Күтілетін нәтижелер (жобаны іске асыру кезеңіне байланысты).

• Қазақстандағы түрлі медиа алаңдарда қоғам мен билік арасындағы диалогты орнатудың оңтайлы шаралары әзірленіп, ұсынылатын болады. 
• Цифрлық кеңістікте «цифрлық сөйлесуді» бағыттаудың тиімді әдістерін қолдану критерийлері айқындалады.
• Әлеуметтік желілердегі мәтін жанрларының құрылымы әзірленіп, ұсынылады.
• Халықаралық білім беру корпорациясының (Қазақ-Америка университеті) базасында «сандық сөйлесу» (цифрлық сөйлесу) қағидаттары бойынша құрылған «Жаңа ой» (12 шығарылым) YouTube жобасының шығарылымдары сериясы дайындалады.
• Кемінде 2 (екі) мақала Web of Science дерекқорының Arts and Humanities Citation Index немесе Social Sciences Citation Index индексінде индекстелген немесе Scopus деректер базасында CiteScore пайыздық көрсеткіші кемінде 35 болатын ғылыми жарияланымда жарияланады.

Немесе:

• кемінде екі профессор ғылыми атағы және/немесе ғылым докторы ғылыми дәрежесінің иегері рецензияланған және жариялауға ұсынылған докторанттың үлесі 6 б.б кем емес кемінде 1 (бір) монография;
• КОКСОН ұсынған рецензияланған шетелдік және (немесе) отандық басылымдарда кемінде 5 (бес) мақала және (немесе) шолу.

Алынған нәтижелер:
Жобаның аясында жарияланған жарияланымдар тізімі, DOI (сілтемелерімен): 

• «Особенности языковых средств ролевых моделей в цифровой журналистике Казахстана». Журнал Tiltanym. 2023;(3):127-134. https://doi.org/10.55491/2411-6076-2023-3-127-134
• «Методы цифровой беседы в конфликтном медиадискурсе Казахстана (на примере кейсов публичных личностей в социальных сетях). Tiltanym. 2024;(3):163-173. https://doi.org/10.55491/2411-6076-2024-3-163-173.
• Media discourse of «hate speech» in digital communication: cases of social media. Журнал Вестник. Серия журналистики. 2024;73(3):113-123. https://doi.org/10.26577/HJ.2024.v73.i3.9.
• Цифрлық коммуникация: әлеуметтік медиа дискурсы. Монография. ISBN 978-601-7042-44-8. Халықаралық білім беру корпорациясының ғылыми кеңесі басып шығаруға ұсынды (протокол №4 от 31.10.2024). Zialy baspasy. Таралымы 500 дана.

Бектурганова Нэйла Есенкельдиевна
к.х.н., қауымдастырылған профессор, инженерия мектебінің профессоры
https://orcid.org/0000-0003-3062-3340
n.bekturganova@kazgasa.kz
Жоғары функционалды Бетон технологиясы үшін көп функциялы нано және микро модификаторларды әзірлеу.
Түпкілікті күтілетін нәтиже: өздігінен жүретін бетондарға арналған көпфункционалды микро және нано қоспалар; Өндіріс қалдықтарын қоса алғанда, жергілікті шикізат материалдары негізінде құрастырмалы және монолитті құрылысқа арналған жалпы құрылысқа арналған өздігінен жүретін бетондардың құрамдары.

Жоба жетекшісі: Абуова Рысбуби
PhD, Инженерия мектебінің ассистент-профессоры,
https://orcid.org/0000-0001-8208-7987
r.abuova@mok.kz

Жоба тақырыбының атауы: AP27511849 Машинажасау саласындағы жауапты бөлшектер үшін диссипативтік қасиеттері бар легирленген болаттарды әзірлеу және олардың бетін тозуға төзімді наноқұрылымды жабындарды тұндыру арқылы модификациялау.
Жоба орындалу мерзімі: 2025–2027 жж.
Басым бағыт: Энергия, озық материалдар және көлік.
Тіркеу нөмірі және келісімшарт күні №181КМУ-25-27, 13.06.2025 ж.
Жоба өзектілігі: Қазақстандағы негізгі мәселелердің бірі – жоғары сапалы болат өндірісінің төмен деңгейде шоғырлануы, наноқұрылымды жабындарды жағу мүмкіндіктерінің шектеулігі және ғылыми-техникалық әлеуеттің жеткіліксіздігі. Жоғары берікті материалдарға деген сұраныстың тек 30%-ы ғана жергілікті өндірушілер арқылы қамтылса, қалған 70%-ы импорт есебінен жабылады, бұл экономикалық шығындарға алып келеді. 2022 жылы Қазақстанға болат импорттау көлемі 1,2 млн тоннаны құрап, құны 1,3 миллиард АҚШ долларынан асты, ал ел ішінде жоғары сапалы легирленген болат өндірісі 200 мың тоннадан аспады. Сонымен қатар, Қазақстанда наноқұрылымды жабындары бар өнімдерді қолдану үлесі 5%-дан төмен, бұл көрсеткіш дамыған өнеркәсіптік технологиялары бар елдерде 25–30%-ға жетеді. Қазақстанда жыл сайын наноматериалдар мен жабындар саласында тек 15–20 патент тіркеледі, ал Германияда бұл көрсеткіш 300-ден асады.
Жоба мақсаты: Керамика-металл наноқұрылымды жабындары бар жаңа конструкциялық болаттарды зерттеу және әзірлеу. Олар демпферлік қасиеттерге, жоғары қаттылыққа, адгезияға, жоғары сыну тұтқырлығына және макро кернеулердің төмен деңгейіне ие болады.

Жоба міндеттері:

• Жоғары беріктігі және жақсартылған пайдалану сипаттамалары бар диссипативтік қасиеттері бар жаңа легирленген болаттарды әзірлеу;
• Легирлеуші қоспалардың болаттардың механикалық, термиялық және акустикалық қасиеттеріне әсерін зерттеу;
• Болаттарды наноқұрылымды тозуға төзімді жабындар арқылы беткі модификациялау технологияларын әзірлеу;
• Наноқұрылымды жабындардың адгезиясын, қаттылығын және тозуға төзімділігін арттыру үшін оңтайлы тұндыру режимдерін анықтау;
• Жабындардың трибологиялық, физика-механикалық және термодинамикалық қасиеттерін әртүрлі пайдалану жағдайларында бағалау;
• Циклдік механикалық және термиялық жүктемелер жағдайында наноқұрылымды жабындардың жауапты бөлшектердің беріктігі мен сенімділігіне әсерін зерттеу;
• Агрессивті орталар мен экстремалды температуралық режимдерге төзімділігін кешенді сынақтардан өткізу;
• Машина мен жабдықтардың тиімділігі мен ұзақ қызмет етуін арттыру үшін жаңа материалдар мен технологияларды өнеркәсіпке енгізу бойынша ұсынымдар әзірлеу.

Зерттеу тобының құрамы:

1. Абуова Рысбүбі Жолдыбайқызы – PhD докторы, қауымдастырылған профессор, жобаның ғылыми жетекшісі, h-index = 3, Scopus ID: 57191603186, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8208-7987
2. Буршукова Гүлзия Әділбекқызы – PhD докторы, қауымдастырылған профессор, жобаның аға ғылыми қызметкері, Scopus ID: 56578514600, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9200-2780
3. Bondarev Andrey – PhD докторы, жобаның аға ғылыми қызметкері, h-index = 18, Scopus ID: 7005060110, ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2250-9388, ResearcherID: O-2198-2013
4. Меркібаев Ерік Серікұлы – PhD докторы, жобаның ғылыми қызметкері, Scopus ID: 57191381705, ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3869-6835
5. Етиш Талшын – докторант, кіші ғылыми қызметкер, Scopus ID: 58723904400, ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1759-6536

Күтілетін нәтижелер (жобаны іске асыру кезеңіне байланысты):
Шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда жарияланымдар жасау
Ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша мынадай жоспар бар:

• жоба бағытына сәйкес Web of Science базасындағы Science Citation Index Expanded журналдарында және (немесе) Scopus базасындағы CiteScore көрсеткіші кемінде 50 пайыздық көрсеткішке ие журналдарда кемінде 2 (екі) ғылыми мақала және (немесе) шолу мақаласы жарияланады;
• шетелдік немесе отандық, КОКНВО-ның 1 және 2 тізіміне енген рецензияланатын басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала немесе шолу жарияланады;
• немесе жобаның ғылыми бағытына сәйкес Web of Science базасындағы Science Citation Index Expanded тізіміне енген және (немесе) Scopus базасындағы CiteScore көрсеткіші кемінде 50 пайыздық көрсеткішке ие рецензияланатын ғылыми басылымда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу, сондай-ақ жобаның тақырыбына сәйкес Derwent Innovations Index (Web of Science, Clarivate Analytics) базасына енген кемінде 1 (бір) патент жарияланады;
• немесе Web of Science базасындағы Science Citation Index Expanded тізіміне енген және импакт-фактор бойынша 1-квартильге жататын және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 80 пайыздық көрсеткішке ие рецензияланатын ғылыми журналда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу жарияланады.

Шетелдік және (немесе) қазақстандық баспаларда монографиялар, кітаптар және (немесе) кітап тарауларын жариялау: жоспарланбайды.
Шетелдік патенттік бюролардан (еуропалық, америкалық, жапондық), сондай-ақ қазақстандық немесе еуразиялық патенттік бюродан патент алу: толық көлемде қаржыландырылған жағдайда Қазақстанның патенттік бюросына 1 өтінім беру жоспарлануда.
Ғылыми-техникалық және конструкторлық құжаттамаларды әзірлеу: өнім алу технологиялық регламенті дайындалады және ғылыми-зерттеу жұмысы туралы есеп, патенттік зерттеулер бойынша есеп жасалады.
Жұмыс нәтижелерін әлеуетті пайдаланушылар, ғалымдар қауымдастығы және кең жұртшылық арасында тарату: зерттеу жүргізу және жаңа қорытпалар алу мүмкіндіктері туралы ақпаратты әлеуетті пайдаланушылар арасында тарату осы салада еліміздің одан әрі дамуына ықпал етеді. Зерттеу нәтижелері отандық және шетелдік ғылыми-тәжірибелік басылымдарда жариялау, халықаралық конференцияларда баяндама жасау арқылы әлеуетті пайдаланушыларға жеткізіледі.

Жоба жетекшісі: Тухтамишева Айнур Зокировна
PhD, Инженерия мектебінің қауымдастырылған профессоры
https://orcid.org/0000-0001-8945-3783
a.tukhtamisheva@mok.kz

Жоба тақырыбының атауы: АР25793529 «Жылу оқшаулауын арттыру және ғимараттардағы жылу беруді азайту үшін энергияны үнемдейтін қабырға тораптарын зерттеу және әзірлеу».
Жоба орындалу мерзімі: 2025–2027 ж.
Басым бағыт: Энергия, озық материалдар және көлік.
Тіркеу нөмірі және келісімшарт күні-
Жоба өзектілігі: Жоба жылу оқшаулау сипаттамалары жақсартылған энергия тиімді қабырға тораптарын құруға бағытталған, бұл Қазақстан ғимараттарында жылу беруді айтарлықтай төмендетуге және жылыту мен салқындатуға жұмсалатын энергия шығынын қысқартуға мүмкіндік береді. Жылу шығынын 20-30% төмендетуге қол жеткізу күтілуде, бұл композиттер мен вакуумды оқшаулау сияқты заманауи инновациялық материалдарды енгізу арқылы энергия шығынын 10-15% үнемдеуге әкеледі. Жоба аясында қабырға тораптарының 3-5 эксперименттік моделі әзірленіп, олардың жылу өткізгіштігін және елдің климаттық жағдайларына бейімделуін бағалау үшін 10-15 зертханалық тест өткізіледі. Сондай-ақ ұсынылған шешімдердің тиімділігін бағалау мақсатында ғимараттардың 5-7 түрлі типтері үшін энергия тұтынуды модельдеу жоспарлануда. Жоба ғимараттардың экологиялық тұрақтылығын жақсартуды ғана емес, сонымен қатар халықаралық стандарттарға сәйкес тұрудың жайлылығын арттыруды көздейді. Жаппай құрылысқа энергия тиімді технологияларды енгізу үшін ұсыныстар дайындалады, бұл құрылыс нормалары мен стандарттарын жақсартуға мүмкіндік береді. Жобаны іске асыру Қазақстанның құрылыс саласының бәсекеге қабілеттілігін арттырады, құрылыс қызметтері мен материалдары экспортының өсуін қамтамасыз етеді және көміртегі ізін азайтуды және жаңартылатын энергия көздерінің үлесін арттыруды қоса алғанда, орнықты дамудың ұлттық мақсаттарына қол жеткізуге ықпал ететін болады.
Жоба мақсаты: The research and development of energy-efficient wall joints will reduce heat loss and energy consumption in buildings, thereby contributing to the improvement of energy efficiency in construction and supporting Kazakhstan’s environmental goals of reducing its carbon footprint.

Жоба міндеттері:

• Қазақстанның климаттық жағдайларының қабырға конструкциялары арқылы жылу берілуіне әсерін зерделеу және энергия тиімді шешімдерге жоғары қажеттілік аймағын айқындау.
• Әртүрлі қабырға тораптарының жылу техникалық қасиеттерін зерттеу және олардың ғимараттардың энергия үнемдеуіне әсерін анықтау.
• Жылу оқшаулауды жақсарту және жылу беруді азайту үшін инновациялық материалдарды қолдана отырып, қабырға түйіндерінің эксперименттік модельдерін жасау.
• Әртүрлі климаттық жағдайларда олардың жылу оқшаулау сипаттамаларын бағалау үшін қабырға тораптарына зертханалық сынақтар жүргізу.
• Әзірленген қабырға тораптарын қолдана отырып, ғимараттардың энергия тұтынуын модельдеу және нәтижелерді дәстүрлі құрылымдармен салыстыру.
• Энергия шығынын азайту және ғимараттардың экологиялық тұрақтылығын жақсарту үшін Қазақстанның құрылыс тәжірибесіне энергия тиімді қабырға тораптарын енгізу бойынша ұсынымдар дайындау.

Зерттеу тобының құрамы:

1. Молдамуратов Жангазы Нуржанович — PhD, қауымдастырылған профессор, бүкіл кезеңдегі жобаны зерттеу бойынша ғылыми нұсқаулық (кеңес беру). Researcher ID HLG-0343-2023; ORCID 0000-0002-4573-1179; Scopus Author ID 56037299900.

Күтілетін нәтижелер (жобаны іске асыру кезеңіне байланысты).

• Энергия тиімді шешімдерге аса қажеттілігі бар Қазақстанның климаттық аймақтары анықталатын болады.
• Қабырға тораптарының жылу техникалық қасиеттері және олардың энергия үнемдеуге әсері бағаланады.
• Инновациялық материалдары бар қабырға тораптарының эксперименттік модельдері әзірленетін болады.
• Зертханалық жағдайда қабырға тораптарын жылу оқшаулаудың тиімділігі расталады.
• Дәстүрлі құрылымдармен салыстырғанда жаңа қабырға тораптары бар ғимараттардың энергия тұтынуының төмендеуі модельденетін болады.
• Қазақстанның құрылыс практикасына энергия тиімді шешімдерді енгізу бойынша ұсынымдар дайындалатын болады.
• Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша алғашқы үш квартилдің журналдарында кемінде 2 (екі) мақала жарияланады немесе Scopus дерекқорында citescore бойынша кемінде 50 процентилі болады.
• Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 2 (екі) мақала немесе шолулар жарияланатын болады.
• 1 (бір) монография дайындалып, шығарылады.

Жоба жетекшісі: Умирбаева Алия Батухановна
PhD, Инженерия мектебінің қауымдастырылған профессоры
ORCID 0000-0002-4746-3411
a.umirbaeva@mok.kz

Жоба тақырыбының атауы: AP25795283 «Жерді қашықтықтан зондтау және ГАЖ технологияларын қолдана отырып, көктемгі су тасқыны кезеңінде жер үсті суларының мониторингі үшін Web-ГАЖ құру»
Жоба орындалу мерзімі: 2025-2027 жж.
Басым бағыт: «Экология, қоршаған орта және табиғатты ұтымды пайдалану».
Тіркеу нөмірі және келісімшарт күні
Жоба өзектілігі: 2024 жылы Қазақстанда соңғы 80 жылдағы ең ірі су тасқыны орын алып, 17 облыстың 10 аймағында төтенше жағдай режимі енгізілді. Жайық өзеніндегі су деңгейінің күрт көтерілуі Орал мен Атырау қалаларына және оған жақын облыстық аудандарға әсер етіп, қашықтықтан мониторингтеу әдістері мен ГАЖ-технологияларын қолдана отырып, су ресурстарын кешенді геоэкологиялық бағалау қажеттілігі туындады. Осы орайда Атырау облысының су ресурстары бойынша ақпаратты жинау, өңдеу, талдау, бағалау және визуализациялау үшін арнайы Web — ГАЖ ақпараттық-аналитикалық жүйесін әзірлеу жоспарлануда. Бұл жүйе Жерді қашықтықтан зондтау және ГАЖ технологияларына негізделіп, алынған мәліметтерді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді, сондай-ақ, геопортал арқылы картографиялық өнімдерге жаппай қол жеткізуді қамтамасыз етеді.
Жоба мақсаты: Жобаның негізгі мақсаты — ақпараттық-талдау жүйесін, яғна Web-ГАЖ ақпараттық-аналитикалық жүйесін әзірлеу арқылы Атырау облысының көктемгі су тасқыны кезеңінде жер үсті суларын бағалау және мониторингілеу.

Жоба міндеттері:

• зерттелетін объектінің топографиялық-геодезиялық, геологиялық және гидрогеологиялық зерделенуін талдау;
• су айдындары мен су ағындары жағалауларының геометриясы мен жай-күйінің өзгеру динамикасын, бассейндер мен су алаптарының жай-күйін ретроспективті талдау;
• ҰҰА қолдану арқылы аэрофототүсірілім жүргізу;
• геоақпараттық деректер базасын әзірлеу;
• Web-ГАЖ құру.

Зерттеу тобының құрамы:

1. Өмірбаева Әлия Батуханқызы – PhD, ҚТИМФ қауымдастырылған профессоры, жобаның ғылыми жетекшісі, ORCID 0000-0002-4746-3411, Scopus Author ID 57226885309
2. Орынбасарова Эльмира – PhD, Satbayev University қауымдастырылған профессоры, Инновациялық геоматика орталығының директоры, жобаның ғылыми кеңесшісі, ORCID ID 0000-0001-6421-4698, Researcher ID AAQ-9768-2020.

Күтілетін нәтижелер

• Web of Science деректер базасындағы импакт-фактор бойынша алғашқы үш квартильге кіретін немесе Scopus деректер базасындағы CiteScore процентилі 50-ден кем емес журналдарда кемінде 2 (екі) мақала жарияланады;
• ғылыми-техникалық құжаттаманы әзірлеу-жиналған деректерді өңдеу және талдау жөніндегі ғылыми-әдістемелік нұсқаулық әзірленетін болады;
• ГАЖ-технологияларды қолдана отырып, су ресурстарының ғарыштық мониторингін жүргізу алгоритмі; жиналған деректерді өңдеу және талдау жөніндегі ғылыми-әдістемелік нұсқаулық; веб-геоақпараттық жүйе әзірленетін болады. Әзірленген интерактивті жүйе орталықтандырылған деректер базасын құруға, су ресурстары мәселелерімен айналысатын жергілікті ұйымдардың жұмысын үйлестіруге мүмкіндік береді. Әзірленетін Web -ГАЖ пайдаланушыларға алынған деректерді уақтылы беру мәселелерін шешеді.
• Атырау облысының аумағында жер үсті суларының динамикасын бағалай отырып, көп спектрлі спутниктік өлшеулер (әртүрлі индекстерді талдау) бойынша көпжылдық кеңістіктік-уақыттық өзгерістер анықталатын болады;
• зерттелетін аумақтың өзен жүйесінің өзекті цифрлық картасы жасалатын болады;
• мониторингтік деректерді пайдалана отырып, жер үсті су ресурстарының жай-күйіне бағалау жүргізілетін болады;
• геоақпараттық картографиялау, Жерді қашықтықтан зондтау, көп су және аз су жылдарының сценарийлерін ескере отырып, гидравликалық модельдеу әдістерін ескере отырып, ауыл шаруашылығын дамыту үшін жер үсті су ресурстарының жай-күйі мен пайдаланылуын бағалау әдістері айқындалатын болады.

Молдамұратов Жанғазы Нұржанұлы
https://orcid.org/0000-0002-4573-1179
PhD, қауымдастырылған профессор, құрылыс мектебінің зерттеуші профессоры
zh.moldamuratov@mok.kz

Жоба тақырыбының атауы: ЖТН АР23487624 «Инженерлiк-сейсмометриялық тексеру және мониторинг әдісін қолдана отырып, гидротехникалық құрылымдардың жүк көтергіш құрылыс конструкцияларын зерттеу».
Жоба орындалу мерзімі: 2024-2026
Басым бағыт: Энергия, озық материалдар және транспорт.
Тіркеу нөмірі және келісімшарт күні: №229/ГФ24-26, 09.09.2024
Жоба өзектілігі: Бүгінгі таңда су шаруашылығы нысандарының, әсіресе су қоймаларының, бөгеттердің және басқа да гидротехникалық құрылыстардың қауіпсіздік мәселелері қоғамда өткір тұр. Бұл, ең алдымен, осындай нысандардың жойылуына әкелетін үлкен экономикалық, экологиялық және әлеуметтік шығындарға байланысты. Осыған байланысты мұндай оқиғалардың ықтималдығын барынша азайту қажеттілігі айқын. Бұл тұжырым Қазақстан Республикасындағы гидротехникалық құрылыстарға да қатысты, олардың көпшілігі өткен ғасырдың 60-80 жылдарында салынған және апаттық жағдайлардың туындау жағдайлары болған. Олардың ішіндегі ең маңыздылары — 2010 жылы Қызылағаштағы және 2014 жылы Көкпекті қаласындағы жер бөгеттерінің жарылуы. Әр түрлі елдерде, Қазақстандағыдай, гидротехникалық құрылыстарда әркездері апаттар орын алады. Олардың үлкендерін талдай отырып, бұл жобалау, салу және пайдалану процесінде гидротехникалық құрылыстардың қауіпсіздік нормалары мен ережелерінің бұзылуына, құрылыстардың қауіпсіз пайдаланылуын қадағалауды дұрыс ұйымдастырмауға, білікті мамандардың жетіспеушілігіне және т. б. байланысты деп айтуға болады. Егжей-тегжейлі зерттеуге негізделген гидротехникалық құрылыстардың жүйелі мониторингі құрылыстардың конструкциясындағы дефект аймақтар мен элементтерді алдын ала анықтауға мүмкіндік береді, бұл апаттардың алдын алу үшін алдын алу шараларын қабылдауға мүмкіндік береді. Осы мақсаттар үшін инновациялық ғылыми әзірлемелер мен заманауи аппараттық құралдарды пайдалануға негізделген бақылау әдістерін жетілдіру қажет.
Жоба мақсаты: өзгермелі орта жағдайында олардың құрылымдық тұрақтылығы мен пайдалану қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін инженерлік-сейсмометриялық тәсілді пайдалана отырып, гидротехникалық құрылыстарды зерттеу және мониторингтеу әдістерінің тиімділігін арттыру болып табылады.

Жоба міндеттері:

• Сейсмикалық жүктемелердің әсерінен олардың құрылымдық тұрақтылығын дәл бағалау үшін инженерлік-сейсмометриялық әдісті қолданатын конструкцияларды зерттеу.
• Ықтимал авариялық жағдайлардың алдын алу мақсатында гидротехникалық құрылыстардың көтергіш элементтеріндегі жасырын ақауларды, зақымдарды және өзгерістерді анықтау және талдау.
• Өзгерістерді және олардың даму динамикасын уақтылы анықтау үшін инженерлік-сейсмометриялық тәсілді қолдана отырып, конструкциялардың жай-күйін ұзақ мерзімді бақылаудың тиімді әдістерін жасау.
• Құрылымдарға су ортасының әсер ету ерекшеліктерін, сондай-ақ құрылыс материалдарының ерекшеліктерін ескеретін инженерлік-сейсмометриялық зерттеу технологияларын әзірлеу және бейімдеу.
• Сейсмикалық әсердің әсерінен гидротехникалық құрылыстардың конструкцияларына су жүктемелері мен топырақ сипаты сияқты қоршаған орта факторларының әсерін зерттеу.
• Зерттеу нәтижелері негізінде анықталған ерекшеліктер мен ықтимал осалдықтарды ескере отырып, гидротехникалық құрылыстарға қызмет көрсету, нығайту және жөндеу үшін практикалық ұсыныстарды тұжырымдау.
• Ғылыми ұйымдар мен зерттеу университеттерінің технологиялық дайындық деңгейін (TRL) анықтаудың бекітілген әдістемесіне сәйкес өлшенетін көрсеткіштермен және олардың әзірлемелерімен — өтінім беру кезеңінде TRL деңгейі 2-ге сәйкес келеді. Жобаны іске асыру аяқталған кезде техникалық дайындық деңгейіне 3 қол жеткізу жоспарлануда.
• Гидротехникалық құрылыстарды сейсмикалық тексерудің негізгі міндеті нысандардың жұмыс істеу қауіпсіздігінің дәрежесін бағалау үшін, оның ішінде қайта жаңғырту үшін бастапқы деректерді алу үшін олардың жай-күйін анықтау болып табылады. Геометриялық параметрлердің әртүрлі өлшемдерімен (жарықтардың мөлшері мен ашылуы, олардың бағыты мен кеңістіктік тығыздығы, көлденең қозғалыстар, шөгінділер мен орамдар) сүйемелденетін визуалды тексерулер, сондай-ақ құрылыс материалдарының үлгілерін зертханалық сынау құрылыстағы дәстүрлі әдістер болып табылады және нормалармен реттеледі. Көптеген жауапты нысандар үшін, соның ішінде гидротехникалық құрылыстар үшін, уақыт бойынша немесе апаттар мен қатты жер сілкіністерінен кейінгі тұрақты зерттеулерден басқа, геодезиялық бақылауларды ғана емес, сонымен қатар нысанның кернеулі-деформацияланған күйін (пьезометрия, тензометрия, инженерлік сейсмометрия және т.б.) көрсететін өлшемдерді қамтитын тұрақты мониторинг жүргізіледі. Нысанның жай-күйін көрсететін мұндай өлшемдер, біріншіден, ақаулардың визуалды көрінісіне дейінгі жағдайды бағалауға мүмкіндік береді, екіншіден, қауіпсіздікті бағалауға негіз болатын объектілердің есептік модельдерін құруға эксперименттік негіз береді.

Зерттеу тобының құрамы:

1. Молдамуратов Жанғазы Нұржанұлы — жобаның ғылыми жетекшісі, «Гидротехникалық құрылыс және құрылыстар» мамандығы бойынша PhD, базалық білім — Құрылыс, қауымдастырылған профессор. Тақырып бойынша 10 жылдан астам практикалық және ғылыми-зерттеу тәжірибесі бар. Бағыт бойынша 50-ден астам ғылыми мақалалар мен патенттер жарияланды. Инженер-конструктор аттестаты бар. Жас ғалымдарға арналған мемлекеттік ғылыми стипендия лауреаты (2017), Жоғары оқу орнының үздік оқытушысы (2019). Хирш индексі-3; researcher ID — HLG-0343-2023; ENCID — 0000-0002-4573-1179; Scopus Author ID – 56037299900.
2. Садыров Русланжан Кәрімжанұлы, т.ғ. к. «Сейсмология институты»ҒЗИ-де ғылыми-зерттеу және жобалау жұмысында үлкен тәжірибесі бар. Аттестатталған инженер-конструктор. АЖЖ лира бағдарламалық кешеніне ие. Ғимараттар мен құрылыстарды техникалық тексерумен айналысады. Scopus B Web of Science ДБ-да бірқатар жарияланымдардың авторы. Researcher ID — HQU-9228-2023; ORCID — 0000-0003-4620-102X; Scopus Author ID — 58113214800.
3. Брянцев Александр Александрович, құрылыс саласындағы философия докторы (Phd), қауымдастырылған профессор. Металл конструкциялары бойынша маман. Шаруашылық келісімшарттық жобалар бойынша ғылыми жұмыс тәжірибесі бар. CAD, SCAD, Tecla бағдарламалық кешендеріне ие. Хирш индексі-3; researcher ID — HQD-4109-2023; ENCID — 0000-0002-6932-8202; Scopus Author ID – 57194039275.
4. Хомяков Виталий Анатольевич, техника ғылымдарының докторы, профессор. Құрылыстағы геотехникалық зерттеулер саласындағы ғалым. «ҚазҚСҒЗИ» АҚ-да ғылыми-зерттеу және жобалау жұмыстарында үлкен тәжірибесі бар. Нормативтік құжаттарды әзірлеуге үнемі қатысады. Қазақстанда Еурокодтарды енгізумен белсенді айналысады. 300-ден астам ғылыми жұмыстардың авторы. Хирш индексі-3; researcher ID — HNE-4831-2023; ENCID — 0000-0003-0384-7170; Scopus Author ID – 16468400500.
5. Рахимова Ғалия Мұхамедиқызы, техника ғылымдарының кандидаты. «Құрылыс материалтану» бағыты бойынша ғалым. Модификацияланған бетонның қасиеттеріне маманданған. Ғылыми жобаларды басқаруда тәжірибесі бар. 90-нан астам ғылыми жұмыстардың авторы. Хирш индексі-3; researcher ID — AAC-5629-2021; ENCID — 0000-0003-0947-0212; Scopus Author ID – 57203137367.
6. Vatin Nikolai Ivanovich, техника ғылымдарының докторы, профессор. Құрылыс саласындағы ірі ғалым. Ғылыми-зерттеу, жобалау және іздестіру жұмыстарында үлкен тәжірибесі бар. Ұлттық және халықаралық деңгейде түрлі бағдарламаларды басқарды. Scopus ДБ-да 400-ден астам ғылыми жұмыстардың авторы. Хирш индексі-41; researcher ID — O-6995-2019; ENCID — 0000-0002-1196-8004; Scopus Author ID – 6508103761.
7. Жақыпбаев Бибол Ермұратұлы, PhD, қауымдастырылған профессор. Химик-технолог. Ғылыми жобаларды басқаруда тәжірибесі бар. 100-ден астам ғылыми еңбектердің авторы. Хирш индексі-4; researcher ID — DZA-5051-2022; ENCID — 0000-0002-1412-7796; Scopus Author ID – 55799196600.
8. Sabri Mohanad Muayad Sabri, Ph.D. құрылыс саласындағы әртүрлі жобаларда ғылыми-зерттеу жұмысының тәжірибесі бар. Scopus ДБ-да 90-нан астам ғылыми еңбектердің авторы. Хирш индексі-13; researcher ID — ABD-2048-2021; ENCID — 0000-0003-3154-8207; Scopus Author ID – 57205074229.
9. Құлтаева Шынар Мәлікқызы, PhD in Materials Science and Engineering. Материалтанушы ғалым. Ғылыми жобаларды басқаруда тәжірибесі бар. Әлемнің жоғарғы оқу орындарында оқып, тағылымдамадан өтті. Хирш индексі-7; researcher ID — GPX-4911-2022; ENCID — 0000-0002-2409-1184; Scopus Author ID – 57211393165.
10. Жолдасов Сапарбек Құрақбайұлы, техника ғылымдарының кандидаты. «Гидротехникалық құрылыс»мамандығы бойынша техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесі бар. Өнертапқыш. 60-тан астам өнертабыс патенттерінің авторы. Гидравлика бойынша терең теориялық білімі бар. Хирш индексі-2; researcher ID — CWR-3125-2022; ENCID — 0000-0002-3947-1411; Scopus Author ID – 57212872377.

Күтілетін нәтижелер:

• Science Citation Index Expanded индекстелетін және Web of Science базасында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші) және (немесе) 2 (екінші) квартильге кіретін және (немесе) базада Citescore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар жарияланатын болады Scopus кемінде 65 (алпыс бес);
• сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу шығару.
• Пайдалы модельге 2 (екі) патент алынады.
• 1 (бір) монография дайындалып, шығарылады.
• «Сейсмикалық әсерлер кезінде гидротехникалық құрылыстарды зерттеу және мониторингілеу» оқу құралы дайындалады.
• Гидротехникалық құрылыстарды сейсмикалық әсерлерге тексеру және мониторингілеу бойынша техникалық ұсынымдар әзірленетін болады.

Нәтижелер

Zh.N. Moldamuratov, A.A. Bryantsev, G.T. Kareken, N.A. Shanshabayev, A.Z. Tukhtamisheva, O.D. Seitkazinov. МНОГОФАКТОРНОЕ ОБСЛЕДОВАНИЕ ГИДРОТЕХНИЧЕСКИХ СООРУЖЕНИЙ В СЕЙСМИЧЕСКИ АКТИВНЫХ ЗОНАХ: НА ПРИМЕРЕ ТАСОТКЕЛЬСКОГО ВОДОХРАНИЛИЩА, РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН // Вестник Казахской головной архитектурно-строительной академии, Научный журнал. КазГАСА, ТОМ 2 №96, Алматы, 2025г. — С.150-169.